هنگامی که به عبارت «فیلم کوتاه» فکر می‌کنیم، ویژگی‌هایی نظیر «اختصار»، «تأثیرگذاری»، «عمق»، «خلاقیت»، «مینیمالیسم» و دیگر کلماتی از این قبیل، از ذهنمان گذر می‌کنند. البته این احتمال هم وجود دارد که به یاد «آن فیلم کوتاه خاص» بیفتیم که قبل‌تر دیده‌ایم و نمی‌توانیم فراموشش کنیم. از دیدگاه عملی، «فیلم کوتاه» به فیلمهایی اطلاق می‌شود که حداکثر 40 دقیقه به طول می‌انجامند، عوامل تولیدی محدودی دارند و در حین تولیدشان، خبری از هزینه‌های گزاف نیست؛ به عبارت دیگر: «نقل مجلس عشاق سینما». بسیاری از فیلمسازان سرشناس، مسیر خود را با ساخت فیلم‌های کوتاه شروع کردند. هنرمندانی نظیر: «کریستوفر نولان»، «پیر پائولو پازولینی» و «آلن رنه»، و در ایران هم «عباس کیارستمی»، «اصغر فرهادی» و بسیاری دیگر که اولین قدم خود را در این عرصه برداشتند. به هیچ وجه بعید نیست که روزی، نام خود شما به عنوان یک فیلمساز ممتاز، در حیطه سینما به ثبت برسد. بدین منظور، نیاز است تا نقش‌های از مسیر پیش رویتان در اختیار داشته باشید. در این بخش، کوشیده شده است تا یک راهنمای جامع و مرحله به مرحله، برای نوپایانِ حرفه‌ی فیلمسازیِ ارائه شود.
اصلاً چرا فیلم کوتاه؟
چون دستتان باز است! از جایی یادگرفتن چم و خم یک حرفه نیازمند آزمون و خطاست، با کمک فیلم کوتاه می‌توانید هر چقدر که دلتان می‌خواهد بسازید و خراب کنید! این نوع از فیلمسازی عوامل و دست‌اندرکاران متعدد نمی‌خواهد، شما حتی به تنهایی هم می‌توانید از پسش بر بیایید. از جنبه‌ی مالی هم نیازی به نگرانی نیست. پس وقتی خیالتان از این مسائل راحت باشد، می‌توانید تمام تمرکزتان را روی تجربه‌کردن، آموختن، خلاقیت و بازدهی بالا معطوف کنید.
به لطف پیشرفت فناوری، دوربین‌ها از همیشه کوچک‌تر، سبک‌تر و ارزان‌تر هستند. می‌توانید به راحتی در اتاقتان بنشینید و با چند نرم‌افزار، تمام امور تدوین، ویرایش، موسیقی و جلوه‌های بصری را انجام دهید. وقتی هم که کارتان تمام شد، می‌توانید با چند کلیک، فیلم کوتاه خود را رهسپار رسانه‌های اینترنتی کنید.
پیش از فریاد زدن «نور، دوربین، صدا، حرکت!»، نیاز داریم تا یکسری عناصر حیاتی را فراهم کنیم. این عناصر نقش زیرساخت را برای فیلم کوتاه ما بازی می‌کنند. فیلم کوتاه ما، طبقه به طبقه بر روی این زیرساخت، شکل می‌گیرد و بالا می‌رود.
تهیه فیلمنامه و شخصیت‌پردازی
اولین کاری که باید انجام بدهیم، نوشتن فیلمنامه است. فیلمنامه جدا از مشخص‌کردن خط داستانی، تعیین می‌کند که شخصیت‌ها، کی، کجا و چگونه، چه‌کارهایی را انجام می‌دهند. «اوسیپ بریک»، نویسنده و منتقد ادبی روسی در کتاب «از نظریه تا عمل یک فیلم‌نامه‌نویس»، درباره فیلمنامه چنین میگوید:
«فیلمنامه، طرحی کلی برای فیلم در حال ساخت است، و از طریق کلمات بیان می‌شود.» ... «فیلمنامه سامانه‌ای متشکل از تصاویر و ابزارهای سینمایی است. این موارد به‌گونه‌ای تنظیم و محاسبه می‌شوند که بتوانند پروژه هنری نویسنده (یا نویسندگان) را در قالب هنر سینما، در لوکیشن فیلم و سپس بر پرده اجرا کند.»
نباید صرفاً دانسته‌های خود را بنویسیم. باید خودمان را در میان کشمکش‌ها و جریانات داستان قرار دهیم. باید پیش از این که حتی دست به قلم ببریم، داستانی که در ذهن داریم را زندگی کنیم، طوری که انگار روزی، به جای تک تک آن شخصیت‌ها زندگی کرده‌ایم. لازم است بدانیم که قرار نیست اولین فیلم‌نامه‌هایمان، پدیده‌های کاملاً نوظهور باشند. معمولاً مسیر تخصص، از دروازه‌ی تقلید عبور می‌کند. طبیعی است که اولین کارهایمان، شبیه آثار هنری‌ای باشند که دیده‌ایم و از آنها تأثیر پذیرفته‌ایم. در عین حال که اجازه می‌دهیم تقلید، جرقه‌ی اولیه‌ی ما باشد، واجب است که خلوص ایده‌هایمان را حفظ کنیم. اینکه فلان جریان هنری یا بهمان ابرکمپانی سینمایی چه می‌خواهد، ممکن است خلاقیت ما را به بردگی بگیرد.
می‌توانیم فیلم‌نامه‌نویسی را به چهار مرحله تقسیم کنیم:
- نوشتنِ پایان داستان
- نوشتنِ آغاز داستان
- تعیین نقطه عطف اول
- تعیین نقطه عطف دوم
«کلیفورد تورلو» در کتاب «چگونه فیلم کوتاه بسازیم» اینچنین میگوید:
« ... این سه چیز مهم‌ترین عناصری هستند که دربارهی فیلم‌نامه‌نویسی خواهید آموخت. تکرار می‌کنم: بازنویسی، بازنویسی و بازنویسی.»
و اما شخصیت‌ها!
زادن شخصیت‌هایی با رفتار، گفتار و عواطف ملموس، باعث می‌شود تا بیننده به‌جای تک‌تک آنها زندگی کند، حس کند و فکر کند. اگر انتظار دارید که بینندگان، تا این حد با شخصیت‌ها در هم تنیده شوند، باید خودتان اولین نفری باشید که این در هم تنیدگی را تجربه می‌کند. شما عروسک‌گردان نیستید. شخصیت‌ها هم عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی شما نیستند. شما آنها هستید و آنها، شما. این ارتباط تنگاتنگ میان شما و مخلوقاتتان باعث افزایش میزان واقع‌گرایانگی جریانات داستان می‌شود. وقتی شخصیتی از ذهن شما زاده می‌شود، مسئولیت تمام اعمالش را بر عهده دارد و وقتی که ارتباط شما و شخصیت‌های داستانتان قوی باشد، این کنش و واکنش‌ها هم، واقعی‌تر جلوه می‌کنند.
انتخاب ابزار مناسب
دوربین: ابتدایی‌ترین رکن فیلمسازی، در اختیار داشتن دوربین است. همانطور که پیشتر ذکر شد، به لطف پیشرفت فناوری، تقریباً همه‌ی ما یک تلفن همراه هوشمند در دست داریم. بسیاری از این تلفن‌های هوشمند، مجهز به دوربین‌های باکیفیتی هستند که می‌توانند برای شروع، مناسب و مقرون به صرفه باشند. البته اگر وضع بودجه‌مان مناسب باشد، می‌توانیم تهیه‌ی یک دوربین دیجیتال را هم در نظر بگیریم. به طور کلی، دوربین‌های DSLR گزینه‌های مناسبی برای فیلمبرداری به شمار می‌روند. این نوع از دوربین‌های به‌خاطر کارآمدی در موقعیت‌های مختلف، کاربری آسان، کیفیت بالا و سازگاری با طیف وسیعی از انواع لنزها، گزینه‌ی مناسبی برای فیلمسازی هستند.
«DSLR» مخفف عبارت «Digital Single Lens Reflex» به معنای «دوربین دیجیتال تکلنزی بازتابی» می‌باشد.
میکروفون: دوربین‌ها و تلفن‌های همراه، قابلیت ضبط صدا دارند، ولی کیفیت و وضوح صدایی که ارائه می‌دهند، برای ساخت فیلم چنگی به دل نمی‌زند. چرا که مواردی مانند فاصله‌ی منبع صوتی از دوربین و نویزهای محیطی مزاحم، سطح کیفی فیلم را غیرقابل قبول می‌سازند. یکی از گزینه‌های مناسب برای رفع این مشکل، استفاده از میکروفون‌های شاتگان است. عنوان «شاتگان» به شکل ظاهری این میکروفون اطلاق می‌شود. میکروفون‌های شاتگان، به علت تمرکز بر صدای روبرو و حذف نویزهای ناخواسته محیطی، در فیلمسازی، تولید برنامه‌های تلویزیونی و ضبط صدا در مکان‌های عمومی به کار می‌روند.
میکروفون شاتگان با قابلیت نصب بر روی دوربین
میکروفون یقه‌ای، نوعی دیگر از ابزار صدابرداری است که می‌تواند بسیار کاربردی، و حتی در برخی شرایط، برایمان مقرون به صرفه‌تر باشد. از ویژگی‌های بارز این نوع از میکروفون می‌توان به اندازه‌ی کوچک، وزن کم و استفاده‌ی بسیار آسان اشاره کرد. با نصب کردن آن بر روی لباس، مکانیسم دریافت صوت، معطوف به صدای خودِ شخص می‌شود و از دریافت صدای محیط جلوگیری می‌شود.
میکروفون یقه‌ای، کوچک و سبک
سه‌پایه: برای جلوگیری از لرزش دوربین و تار شدن ویدئوهای ضبط شده، در اختیار داشتن سه‌پایه بسیار حیاتی است. جدا از اینکه کیفیت ویدئو برایمان مهم است، سلامت فیزیکی فیلم‌بردار نیز، بی‌اندازه اهمیت دارد. دوربین و میکروفون نصب شده روی آن، وزن قابل توجهی دارند و در طولانی مدت باعث خستگی عضلات و آسیب دیدن فیلم‌بردار می‌شود.
نورپردازی: درصورتی‌که بنا بر فیلمبرداری در محیط بسته بگذاریم و تصمیم بگیریم صحنه‌ای بر پا کنیم، به یک ست نورپردازی مناسب احتیاج داریم. لازم نیست به هنگام شروع فعالیت، یک ست کامل نورپردازی به همراه انواع پروژکتور و سنسور نور تهیه کنیم. تعدادی لامپ یا چراغهای نواری LED، جور تازه‌کاری‌مان را می‌کشند. هنگامی که کارمان جدی‌تر شد و اصول نورپردازی را یاد گرفتیم، می‌توانیم به تهیه و نصب سیستم‌های نورپردازی حرفه‌ای فکر کنیم.
محل ذخیره: یکی از مخاطرات غیرقابل جبران این حرفه، از دست رفتن فایل‌ها است. فرض کنیم مدت زمان زیادی را صرف فیلمبرداری، تدوین و نهایی‌سازیِ فیلم کرده‌ایم و ناگهان به دلیل یک خطای سیستمی یا سهل‌انگاری فردی، تمام یا بخشی از فایلهایمان از دست می‌رود. حتی فکر کردن به این موضوع هم، وحشتناک است. برای جلوگیری از این حادثه، باید یکسری فایل پشتیبان در یک محل ذخیره خارجی (هارد اکسترنال) داشته باشیم. جدا از مسئله فایل‌های پشتیبان، خود ویدیوهایی که ضبط می‌کنیم هم حجم بالایی دارند. ناگزیر باید محلی برای ذخیره فایلهایمان فراهم کنیم.
گزینش بازیگران: نشر فراخوان بازیگری در شبکه‌های مجازی ایده‌ی خوبی است. اما بهتر از آن، این است که چندی از دوستان خود را به فعالیت دعوت کنیم؛ آنهایی که مستعد و به بازیگری علاقه‌مند هستند. هنگامی که پروسه‌ی فیلمبرداری را در کنار دوستان آغاز می‌کنیم، گویا در کنار هم، زمانی را به تفریح اختصاص داده‌ایم. خبری از غر زدن نیست و کسی به‌خاطر «آماتور» پنداشتنمان تبدیل به برج زهرمار نمیشود! اگر خطایی از آنها سر بزند، می‌توانیم بدون تعارف، از آنها بخواهیم تا اصلاحش کنند. ویژگی مثبت دیگر، آن است که شما دوستانتان را خوبی می‌شناسید و متقابلاً می‌توانیم بر اساس شناختی که از نقاط ضعف و قوتشان داریم، هر یک را به طرف نقش مناسبش هدایت کنیم.
نرم افزارها
پس از اتمام فیلمبرداری، با کمک نرم‌افزارهای کامپیوتری، تغییرات نهایی را روی فایل خود پیاده می‌کنیم. برنامه‌های زیادی بر بروی پلتفرم‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانیم از آنها بهره بگیریم. در اینجا به معرفی برخی از آنها می‌پردازیم.
Lightworks: این نرم‌افزار برای تدوین و ویرایش، میکس صدا و تنظیم رنگ ویدئو استفاده می‌شود؛ برنامه‌ای حرفه‌ای و کاربردی که رابط کاربری بسیار مناسبی هم دارد.
Windows Movie Maker: نرم‌افزاری مناسب برای تازه‌کاران، در جهت ویرایش فیلم، به همراه افکت‌ها و تم‌های گوناگون.
iMovie: برنامه انحصاری Mac، برای ساخت فیلم و فعالیت‌های مربوطه. ویژگی خاص این برنامه این است که کاربر، بدون هیچ‌گونه دانش قبلی، فعالیت خود را آغاز کند.
و بی‌شمار نرم‌افزار دیگر که با یک جستجوی کوچک در گوگل، پیش رویمان به صف می‌ایستند.
باشد که آغازی پر بار داشته باشید.
تهیه و گردآوری: علی سیدآبادی
علی سیدآبادی، دانشجوی مقطع کارشناسی پیوسته در رشته مترجمی زبان انگلیسی است. او در زمینه تدریس و ترجمه از انگلیسی به فارسی و بالعکس فعالیت‌های متعددی داشته و در حال حاضر، علاوه بر تحصیل و فعالیت‌های کاری، به یادگیری زبان آلمانی مشغول است.
فهرست منابع
- Clifford Thurlow - Making short films (2008)
- Kim Adelman - The Ultimate Filmmaker's Guide to Short Films - Making it Big in Shorts-M. Wiese Productions (2004)
- Osip Brik 1974: From the Theory and Practice of a Script Writer
- https://elfsjapan.com/blog/starting-small-the-early-short-films-of-great-directors/
- https://medium.com/@tvh.visualhouse/what-is-a-short-film-and-why-is-it-important-199368ab1b05
